Ο Ελληνισμός υπό βενετική και οθωμανική κυριαρχία (Β΄ μέρος)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

• Παιδεία του υπόδουλου Ελληνισμού

Η πατριαρχική ακαδημία αποτέλεσε τον πρόδρομο της Μεγάλης του Γένους Σχολής

- Τέλη 16ου αι : η Εκκλησία αναθέρμανε την παιδεία του υπόδουλου γένους:

α) με επίκεντρο την Πατριαρχική Ακαδημία (Κων/πολη)

β) με τη βοήθεια πνευματικών ανθρώπων που σπούδασαν στη Δύση (π.χ ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης που σπούδασε στην Ιταλία ανέθεσε τη διεύθυνση της Πατριαρχικής Ακαδημίας στον Θεόφιλο Κορυδαλλέα  που ήταν ένας από τους σπουδαιότερους αριστοτελικούς φιλοσόφους της Τουρκοκρατίας).

- Αυτή η εκπαιδευτική δραστηριότητα της Εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία ονομάστηκε θρησκευτικός ανθρωπισμός.

- Τέλη 17ου αι.: προοδευτική αναγέννηση της παιδείας

Αιτίες: α) η βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών

β) η στενότερη επαφή με την Ευρώπη

γ) η στήριξη της παιδείας από την αστική τάξη

Αποτέλεσμα: α) πολλαπλασιάζονται τα σχολεία β) εκδίδονται περισσότερα βιβλία

-1750 - 1821: Νεοελληνικός διαφωτισμός

- Οι Έλληνες λόγιοι:

α) ήταν επηρεασμένοι από τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού

β) επιδίωκαν γενίκευση της παιδείας

γ) διέδιδαν την κλασική παιδεία και τις θετικές επιστήμες

δ) προωθούσαν τη λαϊκή γλώσσα

ε) πρόβαλαν την ορθολογιστική σκέψη και το αίτημα για πολιτική ελευθερία και ισότητα.

- Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού:

1) Ρήγας Βελεστινλής ή Φεραίος (1757 - 1798)

2) Αδαμάντιος Κοραής (1748 - 1833)

3) Ευγένιος Βούλγαρης (1716 - 1806)

- Παράλληλα, εκκλησιαστικοί άνδρες αγωνίζονται για τη διάδοση της παιδείας και τη στήριξη της Ορθοδοξίας. Ο σημαντικότερος από αυτούς: ο Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 - 1779)

• Τέχνη και λαϊκός πολιτισμός

- Από 17ο αι.: δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ανάπτυξη της τέχνης.

- Κύριοι τομείς: α) αρχιτεκτονική (νέες εκκλησίες και μοναστήρια) β) ζωγραφική (εικονογράφηση των ναών και των μοναστηριών) γ) λαϊκή τέχνη δ) δημοτικά τραγούδια.

- Η λαϊκή τέχνη, τα δημοτικά τραγούδια, τα ήθη και τα έθιμα βοήθησαν τους Έλληνες: α) να αντισταθούν στον κίνδυνο αφομοίωσης, β) να διαφυλάξουν την ελληνικότητά τους.

Ο παροικιακός Ελληνισμός

- Η μετανάστευση των Ελλήνων στο εξωτερικό άρχισε πριν την Άλωση και συνεχίστηκε στην τουρκοκρατία.

- Αποτέλεσμα: Στο τέλος του 18ου αι. υπήρχαν πολυάριθμες ελληνικές παροικίες στη δυτική, κεντρική, ανατολική Ευρώπη, στη Βαλκανική και στη νότια Ρωσία.

- Σημαντικότερες παροικίες: Βενετίας, Βιέννης, Τεργέστης.

- Οι παροικίες αυτές υπήρξαν εστίες οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής

ανάπτυξης ολόκληρου του Ελληνισμού, γιατί:

α) στα σχολεία των παροικιών φοιτούσαν νέοι από τον ελλαδικό χώρο

β) από τα τυπογραφεία τους διοχετεύονταν χιλιάδες βιβλία στην Ελλάδα (στη Βιέννη εκδόθηκαν: τα πρώτα φιλολογικά περιοδικά, η πρώτη ελληνική εφημερίδα και τα έργα του Ρήγα Φεραίου)

γ) οι Έλληνες των παροικιών χρηματοδοτούσαν την ίδρυση και λειτουργία σχολείων σε διάφορες ελληνικές πόλεις (π.χ Σιάτιστα).

Υποσημείωση:

Η Σιάτισταανέδειξε πολλούς και μεγάλους ευεργέτες, οι οποίοι έκτισαν σχολεία, εκκλησίες, διοικητήριο, τουριστικό ξενοδοχείο, κέντρο υγείας, πνευματικό κέντρο κ.λ.π. άφησαν κληροδοτήματα προσφέροντας ολόκληρες περιουσίες για την εξυπηρέτηση των συμπατριωτών τους και του κοινωνικού συνόλου.
Η Σιάτιστα έχει να παρουσιάσει μπορούμε να πούμε μία πρωτοτυπία στο θέμα της ευεργεσίας : Ευεργέτες και δωρητές της στάθηκαν με ιδιαίτερη ευαισθησία προς τη γενέτειρά τους και την εκόσμησαν με ιδρύματα και οικοδομήματα, για τα οποία μπορεί να σεμνύνεται περισσότερο ίσως από κάθε άλλη πόλη.