Ο Ελληνισμός υπό βενετική και οθωμανική κυριαρχία (Α΄ μέρος)

 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Οι Έλληνες υπό βενετική κυριαρχία

• Συνθήκες διαβίωσης

- Βενετοκρατούμενες περιοχές ελληνικού χώρου: Κύπρος, Κρήτη, Επτάνησα

α) Στον πολιτικό τομέα:

- Οι Βενετοί επέβαλαν το δυτικό φεουδαρχικό σύστημα και το προσάρμοσαν στις τοπικές συνθήκες.

-Αποτέλεσμα: αντίσταση Ελλήνων με εξεγέρσεις.

β) Στον πολιτιστικό τομέα:

- Οι Βενετοί επέτρεπαν την ελεύθερη μετακίνηση σπουδαστών από τις βενετοκρατούμενες περιοχές προς την Ιταλία.

- Αποτέλεσμα: Τα πνευματικά κέντρα της Ιταλίας (Βενετία, Φλωρεντία κ.α) έγιναν εστίες μόρφωσης και ανταλλαγής ιδεών των Κύπριων, των Κρητικών και των Επτανήσιων σπουδαστών.

- Οι σπουδαστές αυτοί στη συνέχεια μεταλαμπάδευαν τα φώτα της παιδείας στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

• Γράμματα και Τέχνες

- 16ος - 17ος αι. αξιόλογη ανάπτυξη γραμμάτων και τεχνών στην Κρήτη.

α) Στη λογοτεχνία ξεχωρίζουν:

- το έμμετρο μυθιστόρημα : "Ερωτόκριτος" (του Β. Κορνάρου)

- η τραγωδία : "Ερωφίλη" (του Γ. Χορτάτση)

- Στα κείμενα αυτά: χρησιμοποιείται η Κρητική διάλεκτος γίνεται συνδυασμός ελληνικών και αναγεννησιακών χαρακτηριστικών.

β) Στις τέχνες ξεχωρίζουν Κρητικοί και Επτανήσιοι ζωγράφοι.

- Σπουδαιότερος: ο Κρητικός Θεοφάνης ο Κρης που στα έργα του συνδύαζε στοιχεία της παράδοσης των Παλαιολόγων και της δυτικής τέχνης.

- Μετά την κατάληψη Κρήτης από Τούρκους (1669) Κρητικοί καλλιτέχνες καταφεύγουν στα Επτάνησα.

- Αποτέλεσμα: Αναδεικνύονται Επτανήσιοι ζωγράφοι που ακολουθούν την Κρητική παράδοση με επιδράσεις από την Αναγέννηση και το μπαρόκ.

Οι Έλληνες υπό οθωμανική κυριαρχία

• Το καθεστώς των υποδούλων

- Το ισλαμικό δίκαιο επέτρεπε στους χριστιανούς:

α) να διατηρήσουν την εσωτερική τους οργάνωση

β) να έχουν ατομικές, οικονομικές και θρησκευτικές ελευθερίες, εφόσον εκπλήρωναν ορισμένες υποχρεώσεις, όπως η καταβολή φόρων στο Οθωμανικό Κράτος.

- Συχνά τα δικαιώματα αυτά αναιρούνταν και οι πληθυσμοί γνώριζαν περιορισμούς και καταπιέσεις (π.χ βαριά φορολογία, διοικητικές αυθαιρεσίες, παιδομάζωμα, εξισλαμισμοί κ.α).

- Ο Ελληνισμός ανέπτυξε δυνάμεις που συνέβαλαν στην επιβίωση και στην αναγέννησή του.

• Δυνάμεις επιβίωσης και ανανέωσης του Ελληνισμού

1) Η Εκκλησία και τα προνόμια

- Μετά την Άλωση ο Μωάμεθ Β΄ παραχώρησε προνόμια με τα οποία ο Πατριάρχης: α) αναγνωριζόταν ως πνευματικός και πολιτικός ηγέτης. (Έτσι, ο Πατριάρχης μπορούσε να παρεμβαίνει στην Υψηλή Πύλη για θέματα που αφορούσαν τους Ορθόδοξους χριστιανούς).

β) μπορούσε να ιδρύει εκκλησιαστικά δικαστήρια (για υποθέσεις αστικού δικαίου)

γ) μπορούσε να επιβάλλει στους πιστούς φορολογία για τις ανάγκες της Εκκλησίας ή για λογαριασμό της οθωμανικής διοίκησης.

- Η παραχώρηση των προνομίων διευκόλυνε τους Οθωμανούς ως προς τη

διοίκηση των χριστιανών, γιατί η εκκλησία:

α) διέθετε οργανωμένο διοικητικό δίκτυο (μητροπόλεις, επισκοπές, ενορίες)

β) ανέλαβε κοσμικές δικαιοδοσίες και καθήκοντα.

2) Ο θεσμός της κοινότητας

- Θεσμός κοινότητας: α) αποτελούσε ένα είδος τοπικής αυτοδιοίκησης

β) προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις της οθωμανικής πολιτικής

γ) είχε κύρος και δικαιοδοσίες (κυρίως φορολογικές και εκπαιδευτικές)

- Οι κοινοτικοί άρχοντες ή πρόκριτοι εκλέγονταν από τους κατοίκους.

- Τα προβλήματα αντιμετωπίζονταν συλλογικά και έτσι ο θεσμός της κοινότητας έγινε πόλος εθνικής συσπείρωσης και εστία καλλιέργειας δημοκρατικού πνεύματος.

3) Οι Φαναριώτες

- Φανάρι = συνοικία Κων/πολης.

- Φαναριώτες = ομάδα λαϊκών αξιωματούχων που ήταν μορφωμένοι και γλωσσομαθείς και γι’ αυτό: α) έγιναν απαραίτητοι στην οθωμανική διοίκηση β) κατέλαβαν υψηλά αξιώματα, όπως:

1) Δραγουμάνος (=διερμηνέας) της Υψηλής Πύλης

2) Δραγουμάνος του Στόλου

3) Ηγεμόνας των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών

Αποτέλεσμα: απόκτησαν κύρος και εξελίχθηκαν σε κοινωνική ομάδα με μεγάλη οικονομική δύναμη και επιρροή.

4) Αρματολοί και κλέφτες

α) αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα Ελλήνων που είχαν οριστεί από την οθωμανική

διοίκηση για φύλαξη ορισμένων περιοχών.

β) κλέφτες ήταν ένοπλα σώματα Ελλήνων που κατέφευγαν στα βουνά, για να

αποφύγουν την τυραννία των κατακτητών, και ζούσαν κάνοντας ληστείες.

- Συχνά υπήρχε εναλλαγή μεταξύ των δύο ρόλων.

- Με την πάροδο του χρόνου οι δύο έννοιες ταυτίστηκαν.

- Οι αρματολοί και οι κλέφτες:

α) υπήρξαν οι κύριοι εκφραστές της ένοπλης αντίστασης των Ελλήνων κατά των κατακτητών,

β) απ' αυτούς προήλθε ο πυρήνας των αγωνιστών του '21.

(Μουσείο Βρέλλη - Εκθέματα προ επανάστασης) 

5) Οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές

- 17ος αι.: σταδιακή βελτίωση οικονομίας. Αιτία: η σύναψη εμπορικών σχέσεων οθωμανικής αυτοκρατορίας με ευρωπαϊκές δυνάμεις.

- Οι Έλληνες: αξιοποίησαν την ευκαιρία και ασχολήθηκαν α) με τις θαλάσσιες και χερσαίες μεταφορές β) με το εμπόριο.

- Οι χερσαίες μεταφορές διευκολύνονταν από τις ελληνικές παροικίες που αναπτύχθηκαν κατά μήκος του οδικού άξονα προς την Κεντρική Ευρώπη.

- Η ανάπτυξη του εμπορίου έφερε αλλαγές:

α) αλλαγές στην αγροτική οικονομία:

- καλλιεργήθηκαν προϊόντα με μεγάλη ζήτηση στο εξωτερικό (βαμβάκι, μετάξι, κ.ά)

- ενισχύθηκε η κτηνοτροφία και οι εξαγωγές μαλλιού

- η οικοτεχνία μετατράπηκε σε βιοτεχνία

β) αλλαγές στον μεταποιητικό τομέα:

-18ος αι.: η ελληνική βιοτεχνική παραγωγή επεκτείνεται και στον ευρωπαϊκό χώρο.

- δημιουργήθηκαν μεγάλες εταιρείες ή συνεταιρισμοί για την αντιμετώπιση του διεθνούς ανταγωνισμού (π.χ ο βιοτεχνικός και εμπορικός συνεταιρισμός στα  Αμπελάκια που ασχολούνταν με την κατασκευή, βαφή και εμπορία βαμβακερών νημάτων).

γ) κοινωνικές αλλαγές:

- Οι νέες οικονομικές δραστηριότητες δημιούργησαν μια νέα εύπορη τάξη, την αστική (έμποροι, βιοτέχνες και πλοιοκτήτες).